ایرانیّت، ملیّت، قومیّت، با رویکردی عاری از پیش‌داوری، کوششی است برای بررسی و تحلیل وجوه مختلف این مسئله. کتاب با تاریخ پیدایش مفهوم ایران و مدلول سرزمینی، قومی و سیاسی آن، به عنوان پیش‌زمینه شناخت گونه‌هایی از ناسیونالیسم ایرانی آغاز می‌شود و با بررسی شاخص‌های اصلی گرایش‌های ایران‌گرا، ملّت‌گرا و قوم‌گرایانه در ایران جدید تا آغاز جنگ دوم جهانی و سقوط دولت رضاشاه ادامه می‌یابد.

این کتاب یا به عبارتی پژوهش در ۵ گام به انجام رسیده و حاصل آن در قالب ۵ فصل ارائه شده است.

ريچارد رورتي (۴ اكتبر ۱۹۳۱…ژوئن ۲۰۰۷)، از مهم‌ترين فيلسوفان تحليلي معاصر و به‌عقيده برخي بزرگترين فيلسوف آمريكايي است. وي نظرات بديعي در سنت پراگماتيستي ارائه كرده است.

هرچند برخي او را به‌دليل عقايد نسبي‌گرايانه‌اش پسامدرن دانسته‌اند، وي چنين عنواني را نمي‌پذيرفت و آن‌را اساساً بي‌معنا مي‌پنداشت.

رورتي در ۴ اكتبر ۱۹۳۱ در شهر نيويورك و در خانواده‌اي چپ، اصلاح‌طلب و ضد استالينيسم متولد شد. بر طبق گفته خود خانواده او اگر تروتسكيست نبودند، لااقل سوسياليست بودند.

تاریخ سازان بریتانیا: سیمای هشت زن

این کتاب دربرگیرنده زندگی‌نامه ۸ زن تاریخ‌ساز در انگلستان است که به قلم جنی موری روزنامه‌نگار و نویسنده نوشته‌ شده و در قالب این کتاب به چاپ رسیده‌اند. او با انتشار این کتاب خواسته خلافِ گفته تامس کارلایل فیلسوف و تاریخ‌دان اسکاتلندی عمل کند که گفته بود جهان چیزی نیست مگر سرگذشت مردان بزرگ. موری در طول عمر حرفه‌ای‌اش با تعدادی از تاثیرگذارترین زنان تاریخ معاصر انگلستان مصاحبه کرده و نمی‌خواسته جوانان کشورش با تفکر امثال کارلایل پرورش پیدا کنند.

جاسوسی در حزب: برادران یزدی و حزب توده ایران

بخشی از وصیتنامه دکتر مرتضی یزدی ـ یکی از سه وزیر توده‌ای کابینه قوام‌السلطنه و از یاران ۵۳ تن دکتر تقی ارانی ـ به فرزندش حسین که بیش از آنکه معطوف و مضطرب پایان زندگی خود باشد دغدغه و دل‌شوره آن دارد که نکند فرزند بزرگش دنباله راه او نباشد. چندان که حاج شیخ حسین یزدی، پدر او نیز همین نگرانی را داشت و بعد‌ها آن نگرانی تثبیت شد. اگرچه حکومت شاه متاثر از تبلیغات وسیع حزب توده به زندگی دکتر یزدی پایان نداد اما فرزند بزرگ او نیز میراث‌دار و ادامه دهنده راه او نبود. آن دل‌شوره بیهوده راهی به ذهن او پیدا نکرده بود. حسین مستعد چنین کژراهه‌ای هم بود، چندان که خود در این گفت‌وگو می‌گوید: «ببینید من کسی هستم که همیشه در زندگی‌ام سعی کرده‌ام آدم قاطعی باشم. دوره، دوره جنگ سرد بود و من جایم را تعیین کرده بودم و آن هم در جبهه مخالف!»^(۲) ادعا و یا شاید اعترافی از حسین یزدی که در گفت‌وگوی مفصلی با قاسم نورمحمدی در کتاب «جاسوسی در حزب» (برادران یزدی و حزب توده ایران) مطرح کرده، کتابی که ناشر آن «جهان کتاب» است.

دوایی می‌نویسد این نوشته‌ها، باز حاصل سال‌های اخیر است،‌ بعضی جدیدتر و بعضی قدیمی‌تر که صورتِ نامه‌هایی خطاب به دوستان و گاهی خطاب به خود آدم را داشته است در فکرهای راه‌گردی‌های تنهای آدمی‌زاده بر زمینه‌های این سامانی که هیچ چیزی در آن یادآور هستی و هویت و خاطره‌های گذشته این آدم به‌خصوص نیست، تمامی آن چیزهایی که این هویت اصلی را تشکیل می‌دهند… به درد کسی یا کسانی هم بخورد یا نخورد (عرض کرده‌ام) متاسفانه از دسترس درک و پیش‌بینی این بنده خارج است. اگر از خوش‌سعادتی بنده با احوالات معدود کسانی این عرایض یک ذره ناچیز همراه و در اوج توقع، اندکی مسکن درآمد، بنده (به قول شاعر) واقعا «سر از فخر بر آسمان سودمی…»

ستون پنجم: گوشه ای از فعالیت های عوامل آلمان بر اساس اسناد محرمانه بریتانیا

این کتاب درباره گوشه‌ای از فعالیت‌های عوامل آلمان نازی در ایران در سال‌های جنگ دوم جهانی از سال 1320 تا 1324، بر اساس اسناد محرمانه دولت بریتانیا است. این اسناد و مدارک توسط کاوه بیات ترجمه شده‌اند.

حضور و فعالیت عوامل و هواداران ایرانی آلمان در ایام جنگ دوم جهانی ـ نیروی موسوم به «ستون پنجم» ـ هنوز هم یکی از موضوعات روشن‌نشده تاریخ معاصر ایران است. در این زمینه به‌جز خاطراتی از شولتسه هولتوس یکی از عوامل اصلی آلمان در ایران، و خاطراتی چند از ایرانیانِ همراه با این تحرکات، نوشته‌های درخور توجه دیگری در دست نیست.

سفرنامۀ سیستان (خاطرات مکماهون در سیستان)
برای علاقمندان تاریخ و جغرافیای سیستان، کتاب سفرنامه‌ی سیستان آقای تیت موهبتی است. جورج پَسمَن تیت، نقشه‌بردار هیأت حکمیّت مکماهون (سال‌های 1282 تا 1284ش) بود که مرز بین ایران و افغانستان در حدود سیستان را نقشه‌برداری و میله‌گذاری نمود که تا به امروز نیز مورد استفاده است. تیت و گروه وی یک نقشه‌ی توپوگرافی فوق‌العاده عالی از کاسه‌ی سیستان با برداشت زمینی تهیه نموده که تا به امروز نیز بهترین نقشه است. اثر چهار بخشی تیت به نام سیستان، شرح تاریخ، جغرافیا، آثار باستانی و مردم آن که به سال 1910م انتشار یافت که آن هم به تحقیق تا به امروز بهترین کتابی است که غربیان در مورد سیستان نوشته‌اند. سه بخش این کتاب به فارسی ترجمه شده است – بخش تاریخ توسط سید احمد موسوی و بخش‌های آثار باستانی و سکنه در قالب یک کتاب توسط رئیس‌الذاکرین. ترجمه فارسی قسمت اعظم بخش جغرافیا، در جای جای کتاب جغرافیای طبیعی تاریخی سیستان تألیف مترجم کتاب حاضر، با ذکر مرجع آورده شده است. کتاب سیستان تیت به زبان اردو نیز ترجمه شده است
کتاب سفرنامه‌ی سیستان تیت شرح خاطرات میسیون سرحدّی مکماهون می‌باشد که طیّ دو سال و نیم اقامت میسیون در سیستان، به تدریج توسّط تیت نگاشته شده که بعدها منتشر گردیده است. این کتاب شرح بسیار جذّابی از اوضاع آن زمان سیستان، چگونگی علامت‌گذاری مرز سیستان، نقشه‌برداری سیستان و از سایر ماجراها ارائه می‌دهد. این کتاب در 14 فصل نگاشته شده است. فصل اول کتاب اشاره به سفر سیاحان، مأموران و کاشفانی دارد که قبل از میسیون سرحدّی مکماهون از این ولایت بازدید کرده‌اند. در فصل دوم سفرهای قبلی تیت به بلوچستان و نواحی جنوب شرقی سیستان و در فصل سوّم ماجرای سفر تیت همراه با میسیون هند و افغانستان ذکر شده است. فصل چهارم به ماجرای حکمیّت گلداسمید و سایر وقایع پیش از سفر میسیون سیستان اختصاص داشته و در فصول 5 و 6 ماجرای سفر میسیون از کویته تا رأس دلتای سیستان به تفصیل ذکر شده است. از فصل 7 به بعد وقایع و ماجراهای اقامت میسیون در سیستان بیان شده و بالاخره در آخرین فصل یعنی فصل 14 خلاصه‌ای از جغرافیای رود هیرمند ذکر گردیده است. ترجمه‌ی فارسی چند فصل پایانی این کتاب قبلاً توسّط این مترجم در کتاب جغرافیای تاریخی سیستان – سفر با سفرنامه‌ها منتشر گردیده و اینک ترجمه‌ی متن کامل کتاب تقدیم می‌گردد.

شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره (زمستان 1320)

یوسف خان هزاره ؛ صولت السلطنه،از رؤسای معروف هزاره بود ، مدتی در ‏تهران اقامت داشت . وبعد از واقعۀ سوم شهریور1320واستعفای رضاشاه پهلوی از ‏سلطنت ، به خراسان برگشت و با جمع آوری نیرویی مسلـح علم طغیان برافراشتو باخرز وجام وفریمان رابه تصرف در آورد وقصد تسخیر مشهد رانیز داشت . ‏سرتیپ بیگلری در بهمن ماه 1320 با قوای نظامی به خراسان آمد وصولت السلطنه ‏را در سنگ بست وفریمان سرکوب کرد ، صولت السلطنه هزاره دژ کلات را مرکز‏ فعالیت خود قرار داد ، رؤسای ایلات کرد شمال خراسان از قبیل ،فرخ الله خان ‏وعلی خان بیچرانلووغیره نیز با جمع آوری نیروی مسلَح شیبروان و فاروج را ‏تصرف کردند و به درگز رفتنـد تا به صولت السلطنه ملحق گردند . یوسف خان ‏یموتی وغلام علی خان درگزی هم با جمع آوری نیروی مسلٌح نوخندان ومحمــد آباد ‏درگز را بـــه تصرف درآورند وآمادۀ الحاق به صولت السلطنه گردیدند ، در این ‏موقع علی منصور (منصورالملک ) به استانداری خراسان منصوب ومشغول کار شد.‏